Class-7 (रुचिरा)द्वादशः पाठः - विद्याधनम् NCERT books/ CBSE Syllabus

 

द्वादशः पाठः

 विद्याधनम्

 

शब्दार्थाः

चैरहार्यम्	चोरो के द्वारा चुराने योग्य	to be stolen by a thief
राजहार्यम्	राजा के द्वारा छीनने योग्य	to be attacked by a king
भ्रातृभाज्यम्	भाइयों के द्वारा बाँटने योग्य	to be divided among brothers
भारकारि	भार बढ़ाने वाली	burden
प्रच्छन्नगुप्तम्	अत्यन्त गुप्त	hidden
भोगकरी	भोग का साधन उपलब्ध कराने वाली	giving objects of pleasure
परा	सबसे बड़ी	the greatest
राजसु	राजाओ में	among king
केयूराः	बाजूबन्द	bracelets
चन्द्रोज्जवला (चन्द्र+उज्जवला)	चन्द्रमा के समान चमकदार	as bright as the moon
विलेपनम्	शरीर पर लेप करने योग्य सुगन्धित द्रव्य (चन्दन, केसर आदि)	anointing
नालङ्कृता (न+अलङ्कृता)	नहीं सजाया हुआ	undecorated
मूर्धजाः	वेणी चोटी	plait (hair)
वण्येका (वाणी+एका)	एकमात्र वाणी	speech alone
समलङ्करोति	अचछी तरह सुशोभित करती है	decorates
संस्कृता	संस्कारयुक्त (परिष्कृत)	well cultured
धार्यते	धारण की जाती है	is born
क्षीयन्तेऽखिलभूषणानि (क्षीयन्ते+अखिलभूषणानि)	सम्पूर्ण आभूषण नष्ट हो जाते हैं	all ornaments perish
भाग्यक्षये	अच्छे दिन बीत जाने पर	when good days end
आश्रयः	सहारा	helper
कामदुघा	इचछानुसार फल देने वाली	yielding all desired objects
सत्कारायतनम्	सम्मान का केन्द्र या समूह	storehouse of respects
रत्नैर्विना	रत्नों से रहित	without Jewells
विद्याधिकारम्	विद्या पर अधिकार	mastery over learning
तस्मादन्यमुपेक्ष्य (तस्मात्+अन्यम+उपेक्ष्य)	अतः दूसरे सबको छोड़कर	therefore giving up others

 

अभ्यासः

1- उपयुक्तकथनानां समक्षम् ‘आम्’, अनुपयुक्तकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत-

क- विद्या राजसु पूज्यते।  आम्

ख- वाग्यभूषणं भूषणं न। न

ग- विद्याधनं सर्वधनेषु प्रधानम्। आम्

घ- विदेशगमने विद्या बन्धुजनः न भवति। न

ड- सर्वं विहाय विद्याधिकारं कुरु। आम्

 

2- अधोलिखितानां पदानां लिङ्गं, विभक्तिं वचनञ्‍च लिखत-

पदानि	लिङ्गं	विभक्तिः	वचनम्
नरस्य	पुल्लिङ्ग	षष्ठी	एकवचन
गुरूणाम्	पुल्लिङ्ग	षष्ठी	बहुवचन
केयूराः	नपुसकलिङ्ग	प्रथमा	बहुवचन
कीर्तिम्	स्त्रीलिङ्ग	द्वितीया	एकवचन
भूषणानि	नपुसकलिङ्ग	प्रथमा	बहुवचन

 

3- श्लोकांशान् योजयत-

क	ख	उत्तरम्‌
विद्या राजसु पूज्यते न हि धनम्	हारा न चन्द्राज्जवलाः।	विद्या विहीनः पशुः।
केयूराः न विभूषयन्ति  पुरुषम्	न भ्रातृभाज्यं न च भारकारि।	हारा न चन्द्रोज्जवलाः।
न चैरहार्यं न च राजहार्यम्	या संस्कृता धार्यते।	न भ्रातृभाज्यं न च भारकारि।
सत्कारायतनं कुलस्य महिमा	विद्या-विहीनः पशुः।	रत्नैर्विना भूषणम
वाण्येका समलङ्करोति पुरुषम्	रत्नैर्विना भूषणम्	या संस्कृता धार्यते।

 

4- एकपदेन प्रश्‍नानाम् उत्तराणि लिखत-

क- कः पशुः?

उत्तर- विद्या-विहीनः।

 

ख- का भोगकरी?

उत्तर- विद्या

 

ग- के पुरुषं न विभूषयन्ति?

उत्तर- केयूराः

 

घ- का एका पुरुषं समलङ्करोति?

उत्तर- वाणी

 

ड-कानि क्षीयन्ते?

उत्तर- अखिलभूषणानि

 

5- रेखांकित अधिकृत्य प्रश्‍ननिर्माणं कुरुत-

क- विद्याविहीनः  नरः पशुः अस्ति।

    - विद्याविहीनः कः पशुः अस्ति?

 

ख- विद्या राजसु पूज्यते।

   - का राजसु पूज्यते?

 

ग- चन्द्राज्जवलाः हाराः पुरुषं न अलङ्कुर्वन्ति ।

   - चन्द्रोज्जवलाः पुरुषं नं अलङ्कुर्वन्ति ?

 

घ- पिता हिते नियुङ्क्ते ।

  - कः हिते नियुङ्क्ते ?

 

ड- विद्याधनं सर्वप्रधानं धनमसित।

   - विद्याधनं कथं धनमस्ति?

 

च- विद्या दिक्षु कीर्तिं तनोति।

   -विद्या केषु कीर्तिं तनोति?

 

6- पूर्णवाक्येन प्रश्‍नानाम् उत्तराणि लिखत-

क- गुरुणां गुरुः का अस्ति?

उत्तर- गुरुणां गुरुः विद्या अस्ति।

 

ख- कीदृषी वाणी पुरुषं समलङ्करोति?

उत्तर- संस्कृतः वाणीः पुरुषं समलङ्करोति।

 

ग- व्यये कृते किं वर्धते?

उत्तर- व्यये कृते विद्याधनं वर्धते।

 

घ- भाग्यक्षये आश्रयः कः?

उत्तर- भाग्यक्षये आश्रयः विद्या अस्ति।

 

7- मञ्‍जूषातः पुँल्लिङ्ग – स्त्रीलिङ्ग - नपुसकलिङ्गपदानि चित्वा लिखत-

विद्या, धनम्, संस्कृता, कुसुमम्, मूर्धजाः, पशुः, गुरुः, रतिः

 

पुँल्लिङ्ग	स्त्रीलिङ्ग	नपुसकलिङ्गम्‌
हाराः	अलड.कता	भूषणम्
पशुः	विद्या	धनम्
गुरुः	संस्कृता	सततम्
	रतिः	कुसुमम्
		मूर्धजाः

 

 I would like to express my gratitude to Mrs. Manju Gautam for contributing all the chapters of Ruchira part-2 on this blog

Back to Table of Contents