Class-7 (रुचिरा) प्रथमः पाठः सुभाषितानि/NCERT book/CBSE Syllabus

 

प्रथमः पाठः

सुभाषितानि

शब्दार्थाः

पृथिव्याम्	धरती पर	on the earth
सुभाषितम्	सुन्दर वचन	good saying
मूढ़ैः	मूर्खो के द्वारा	by fools
पाषाणखण्डेषु	पत्थरों के टुकड़ो में	in stone pieces
रत्नसंज्ञा	रत्न का नाम	name of precious stone
विधीयते	किया/ समझा जाता है	to be done/given
धार्यते	धारण किया जाता है	Bears
तपते	जलता है	Burns/heats
वाति	बहता है/ बहती है	Blows
वायुश्‍च (वायुः+च)	पवन भी	Air
प्रतिष्ठितम्	स्थित है	Situated
तपसि	तपस्या में	In penance
शौर्ये	बल में	In bravery
नये	नीति में	In policy
विस्मयः	आश्‍चर्य	wonder
बहुरत्ना	अनेक रत्नों वाली	Possessing many Jewells
वसुन्धरा	पृथिवी	earth
सद्भिरेव (सद्भिः + एव)	सज्जनों के साथ ही	With gentlemen
सहासीत (सह+आसीत)	साथ बैठना चाहिए	Should sit together
कुर्वीत	करना चाहिए	should
सद्धिर्विवादम् (सद्धिः+ विवादम्)	सज्जनों के साथ झगड़ा	Quarrel with gentleman
क्षमावशीकृतिर्लोके	संसार में क्षमा (सबसे बड़ा) वशीकरण है	Forgiveness is an enchantment in the world
नासद्भिः (न +असद्धिः)	असज्जन लोगो के साथ नहीं	Not with ungentlemanly people
धनधान्यप्रयोगेषु	धनधान्य के प्रयोग में	In the use of wealth
संग्रहेषु	संग्रहों में, संचय करने में	In accumulation
त्यक्तलज्जः	संकोच या भीरूता को छोड़नेवाला	One who has given up shyness
शान्तिखड्गः	शान्ति की तलवार	Sword of peace

 

अभ्यासः

1- सर्वान्  श्लोकान् सरस्वरं गायत।

2- यथायोग्यं श्लोकांशाकन् मेलयत-

 

क	ख	उत्तर
धनधान्यप्रयोगेषु	नासद्भिः किञ्चिदाचरेत्।	विद्यायाः संग्रहेषु च।
विस्मयो न हि कत्तर्व्यः	त्यक्तलज्जः सुखी भवेत्।	बहुरत्ना वसुन्धरा।
सत्येन धार्यते पृथ्वी	बहुरत्ना वसुन्धरा।	सत्येन तपते रविः।
सभ्दिर्विवादं मैत्रीं च	विद्यायाः संग्रहेषु च।	नासद्भिः किञ्चिदाचरेत्।
आहारे व्यवहारे च	सत्येन तपते रविः।	त्यक्तलज्जः सुखी भवेत्।

 

3- एकपदेन उत्तरत-

 

क- पृथिव्यां कति रत्नानि?

उत्तर- पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि।

 

ख- मूढ़ैः कुत्र रत्नसंज्ञा विधीयते?

उत्तर- मूढ़ैः पाषाणखण्डेषु रत्नसंज्ञा विधीयते।

 

ग- पृथिवी केन धार्यते?

उत्तर- पृथिवी सत्येन धार्यते।

 

घ- कै  सड़्‍गतिं कुर्वीत?

उत्तर- सद्‍भिः सड़्‍गतिं कुर्वीत।

 

ड- लोके वशीकृतिः का?

उत्तर- लोके वशीकृतिः क्षमा।

 

4- रेखांकितपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

क- सत्येन वाति वायुः।

    - केन वाति वायुः?

 

ख- सद्भिः एव सहासीत।

   - काभिः एव सहासीत्?

 

ग- वसुन्धराः बहुरत्ना भवति।

   - का बहुरत्ना भवति?

 

घ- विद्यायाः संग्रहेषु त्यक्तलज्जः  सुखी भवेत्।

   - काः संग्रहेषु त्यक्तलज्जः सुखी भवेत्?

 

ड- सद्भिः मैत्रीं कुर्वीत।

  - सद्भिः किम् कुर्वीत?

 

5- प्रश्नानामुत्तराणि लिखत-

क- कुत्र विस्मयः न कत्तर्व्यः ?

उत्तर- दाने, तपसि, शौर्ये, विज्ञाने, नये च विस्मयः न कत्तर्व्यः ।

ख- पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि कानि?

उत्तर- पृथिव्यां अनं, जलं, सुभाषितं च त्रीणि रत्नानि सन्ति।

ग- त्यक्तलज्जः कुत्र सुखी भवेत्?

उत्तर- त्यक्तलज्जः आहारे विहारे च सुखी भवेत्।

 

6- मञ्‍जूषातः पदानि चित्वा लिड़्‍गानुसारं लिखत-

रत्नानि

वसुन्धरा

सत्येन

सुखी

अन्नम्

वह्निः

रविः

पृथ्वी

संड़्‍गतिम्

 

पुँल्लिड़्‍गम्	स्त्रीलिड़्‍गम्	नपुसकलिड़्‍गम्
सत्येन	वसुन्धरा	रत्नानि
रविः	पृथ्वी	अन्नम्
वह्निः	संड.गतिम्
सुखी

 

7- अधोलिखितपदेषु घातवः के सन्ति?

पदम	धातुः
करोति	कृ
पश्य	दृश्
भवेत्	भू
तिष्ठति	स्था

 

 I would like to express my gratitude to Mrs. Manju Gautam for contributing all the chapters of Ruchira part-2 on this blog

Back to Table of Contents