Class-8 Sanskrit (Ruchira)एकादशः पाठः - सवित्री बाई फुले / NCERT Book/ CBSE Syllabus

एकादशः पाठः

सवित्री बाई फुले

 

शब्दार्थाः

आदाय	लेकर
प्रस्तरखण्डान्	पत्थर के टुकडौं को
सविनोदम्	हॅंसी मजाक के साथ
आलयन्ती	बात करती हुई
अजायत	पैदा हुई
अभिहितौ	कहे गये हैं
परिणीता	ब्याही गयी
अस्पृश्यतया	छूआछूत के कारण
प्रारब्धः	आरम्भ किया
प्रताडनशीलानाम्‌	प्रताडित करनेवाली
निराकरणाय	दूर करने के लिए
रूढ़ौ	रूढ़ि में , रिवाज में
शीर्ण	फटा पुराना, चिथड़ा
पतुम्	पीने के लिए
सोढुम्	सहने में
उत्पीड़ितानाम्	सताए गए का
अश्ररन्तम्	बिना थके हुए
महीयते	बढ़ चढ़कर हैं
पद्यबद्धम्	कविता के रूप में
गहनावबोधाय(गहन+अवबोधाय)	गहराई से समझने के लिए

 

अभ्यासः

 

1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

 

क. महाराष्ट्रस्य प्रथमा महिला शिक्षिका का आसीत्?

उत्तर- महाराष्ट्रस्य प्रथमा महिला शिक्षिका सावित्रीबाई फुले आसीत्।

 

ख. कस्य समुदायस्य बालिकानां कृते सावित्री अपरं विद्यालयं प्रारब्धवती?

उत्तर- तिरस्कृत्स्य समुदायस्य बालिकानां कृते सावित्री अपरं विद्यालयं प्रारब्धवती।

 

ग. कीदृशीनां कुरीतीनां सावित्री विरोधम् अकरोत्?

उत्तर- सामाजिक कुरीतिनाम् सावित्री विरोधम् अकरोत्।

 

घ. किमर्थं शीर्णवस्त्रावृताः नार्यः कूपात् जलं ग्रहीतुं वारिताः?

उत्तर- निम्नु वर्गत्वारः नार्यः कूपात् जलं ग्रहीतुं वारितः।

 

ड.सावित्रयाः मृत्युः कथम् अभवत्?

उत्तर- सावि़त्रयाः मृत्युः असाध्यरोप्रोण अभवत्।

 

च. तस्याः द्वयोः काव्यसङ्कलनयोः नामनी के?

उत्तर-  तस्याः द्वयोः काव्यसङ्कलनयोः नाम्नि - काव्यफूले, सुबोधरत्नाकरः।

 

2. अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत-

 

स्वकीयम्- स्वकीयं कार्यं प्रयत्नेन कुरू।

सविनोदम्- अस्माकं शिक्षिका सविनोदं आलपत्ती अध्यापकं करोति स्म।

सक्रिया- सा अध्ययने सक्रिया अस्ति।

प्रदेशस्य-अस्माकं प्रदेशाय नाम मध्यप्रदेशः अस्ति।

मुखरम्- सः मुखरं अस्ति।

सर्वथा- सर्वथा सत्य वद्।

 

3.अधोलिखितानां पदानां विलोमपदानि लिखत-

उपरि- अद्यः

आदानम्- प्रदानम्

परकीयम्- स्वकीयम्

विषमता- समता

व्यक्तिगतम्- सार्वजनिकम्

आरोहः- अवरोहः

 

4. अधोलिखितानां पदानां लिङ्गं, विभक्तिं, वचनं च लिखत-

 

पदानि	लिङ्गं	विभक्तिः	वचनम्
धृलिम्	स्त्रीलिङ्गं	द्वितीय	एकवचनम्
नाम्नि	नपुसकलिङ्गं	सप्तमी	एकवचनम्
अपरः	पुँल्लिङ्गं	षष्ठी	एकवचनम्
कन्यानाम्	स्त्रीलिङ्गं	षष्ठी	बहुवचनम्
सहभागिताम्	स्त्रीलिङ्गं	द्वितीया	एकवचनम्
नापितैः	पुँल्लिङ्गं	तृतीया	बहुवचनम्

 

5.उदाहरणमनुसृत्य लकारपरिवर्तनमं कुरुत-

        

यथा-

वर्तमानकालः - सा शिक्षिका अस्ति।

अतीतकालः - सा शिक्षिका  आसीत्।

 

वर्तमानकालः - सा अध्यापने संलग्ना भवति।

अतीतकालः - सा अध्यापने संलग्ना आसीत्।

 

वर्तमानकालः - सः त्रयोदषवर्षकल्पः अस्ति।

अतीतकालः - सः त्रयोदशवर्षकल्पः आसित्।

 

वर्तमानकालः - महिलाः तडागात् जलं नयन्ति।

अतीतकालः - महिलाः ताडागात् जलं अनयन ।

 

वर्तमानकालः - वयं प्रतिदिनं पाठं पठामः।

अतीतकालः - वयं प्रतिदिनं पाठं पठाव।

 

वर्तमानकालः - यूयं किं विद्यालयं गच्छथ?

अतीतकालः - यूयं किं विद्यालयं अगच्छत।

 

वर्तमानकालः- ते बालकाः विद्यालयात् गृहं गच्छन्ति।

अतीतकालः - ते बालकाः विद्यालयात् गृहं अगच्छन्।