Class-8 Sanskrit (Ruchira) षष्ठः पाठः - प्रेमलस्य प्रेमल्याश्‍च कथा / NCERT Book/ CBSE Syllabus

 

षष्ठः पाठः

प्रेमलस्य प्रेमल्याश्‍च कथा

 

शब्दार्थाः

काष्ठच्छेदेन

 लकड़ियॉं काटने से

खलु

 अवश्य ही (अव्यय)

स्नात्वा

स्नान करके

श्रान्तिः

 थकान

अपगमिष्यति

 दूर हो जाएगी

अस्वीकुर्याम्

 अस्वीकार करूँ

हण्डी

 हड़ियॉं

अवतारयत् (अव+अतारयत्)

 उतार लिया

भृत्वा

 भरकर

चुल्याम्

 चूल्हे में, पर

काष्ठानि

 लकड़ियों को

प्रज्ज्वालय

 जलाओं

सम्यक्

 अच्छी तरह से

फूत्कुरु

 फूको

कालानन्तरम् (काल+अनन्तरम्)

 समय के बाद

निधाय

 रखकर

निरदिषत् (निः + अदिषत्)

 निर्देष किया

संस्थाप्य

 रखकर

संस्पृष्य

छूकर

कीदृषम्

कैसा

लघु

हल्का

कियत्

 कितना

अभ्यासः

1.एकपदेन उत्तरत-

 

क. प्रेमलः कथं श्रान्तः आसीत्?

उत्तर- काष्ठच्छेदेन

 

ख. प्रेमलः कदा गृहम् आगच्छत्?

उत्तर-सांयकाले

 

ग. प्रेमलः कानि प्राज्वालयत्?

उत्तर- काष्ठानि।

 

घ. चुल्लीं प्रज्वालयितुं प्रेमलः किं कृतवान्?

उत्तर फूत्कारम्।

 

ड. प्रेमली कस्य पत्नी आसीत्?

उत्तर-प्रेमलस्य।

 

2.अधोलिखितेषु पदेषु उपसर्ग चित्वा पृथक् कुरूत-

यथा- अपगमिष्यति- अप + गमिष्यति

अवतारय- अव + तारय

प्रज्जवाल्य- प्र + ज्ज्वालय

प्रहारः- प्र + हारः

पराजयः- परा + जयः

उपहारः- उप + हारः

 

3. अधोलिखितेषु पदेषु उदाहरणानुसारेण धातुं प्रत्ययं च पृथक् कुरूत-

      पदानि-धातुः- प्रत्ययः

क. यथा-गत्वा- गम् + क्त्वा

   कृत्वा- कृ + क्त्वा

   भृत्वा-भृ + क्त्वा

   स्नात्वा- स्ना + क्त्वा

 

ख. यथा- पठितुम्- पठ् + तुमुन्

    कर्तुम्-कृ + तुमुन्

    खादितुम्-खाद् + तुमुन्

    द्रष्टुम्- दृश + तुमुन्

   

 

 पदानि-उपसर्गः-धातुः- प्रत्ययः

ग. यथा- आनीय- आ + नी +  ल्यप्

   आगत्य- आ + गम् + ल्यप्

   निधाय- नि + धा + ल्यप्

   आदाय- आ + दा + ल्यप्

   संस्पृश्य -सम् + स्पश् + ल्यप्

 

4. मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

निकटे, अधुना, कथयति, ददासि, हस्तेन, संस्थाप्य, पुष्पम्, तनुः

   

    करेण- हस्तेन्

    कुसुमम्-पुष्पम्

    यच्छसि-ददासि

    स्थापयित्वा-संस्थाप्य

    वदति-कथयति

    साम्प्रतम्- अधुना

    शरीरम्- तनुः

    पाशर्वे - निकटे

 

5. निर्देशानुसारम् उपसर्ग कियापदं च पृथक् कुरुत-

यथा- प्राचलत्- प्र + अचलत्

       निरदिशत्- निः + अदिशत्

       आगच्छत्- आ + अगच्छत्

       अवातारयत्- अव$ अतारयत

       पराभवत्- परा$ अभवत्

       प्राक्षालयत्- प्र$ अक्षलयत्

 

6.  अधोलिखितानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसारं लिखत-

क. सः हण्डीमवातारयत्।

ख. सः चुल्लीमज्वातारयत्।

ग. सः हण्डीं स्नानगृहे अस्थापयत्।

घः सः घटे जलमभरत्।

ड. प्रेमलः गृहमागच्छत्।

च. सः जलमुष्णकरोत्।

छ. सः भोजनमकरोत्।

ज. सः स्नानमकरोत्।

 

उत्तर-1. प्रेमलः गृहमागच्छत्।

2. सः हण्डीमवातारयत्।

3. सः घटे जलमभरत्।

4. सः चुल्लीमज्वातारयत्।

5. सः जलमुष्णकरोत्।

6. सः हण्डीं स्नानगृहे अस्थापयत्।

7.सः स्नानमकरोत्।

8.सः भोजनमकरोत्।

 

7.     अधोलिखितानां तद्भवपदानां तत्समपदानि चिनुत-

  काठ- काष्ठम्

  हॉंडी- हण्डी

 चूल्हा- चुल्ली

 कूऑं- कूपः

 फूँकना- फूत्कारम्




 

 

Comments

Popular posts from this blog

Class-5 EVS, Chapter-13, A Shelter so High! , Additional Exercises with Solutions/ NCERT

Class-5, EVS, Chapter-18, No Place for Us?, Additional Exercises with Solutions / NCERT

Class-5 EVS Chapter-1 Super Senses/NCERT

Class-3 EVS, Chapter-8 Flying High, Additional exercises with solutions

Class-4 EVS Chapter-4 The Story of Amrita