Class-6 Sanskrit (रुचिरा) सप्तमः पाठः बकस्य प्रतीकारः /NCERT book/ CBSE Syllabus

 

सप्तमः पाठः

बकस्य प्रतीकारः

शब्दार्थाः

शृगालः	सियार	Jackal
बकः	बगुला	Indian crane
आसीत्	था/ थी	was
अवदत्	बोला	said / told
श्वः	आने वाला कल	tomorrow
कुरू	करो	do
एकदा	एक बार	once
स्थाल्याम्	थाली में	in the plate
अयच्छत्	दिया	gave
संकीर्णमुखे	संकुचित मुख वाले/ तंग मुख वाले के	in a narrow mouth
सहैव (सह+एव)	साथ ही	same time
चंचुः	चोंच	beak
स्थालीतः	थाली से	from plate
अपश्यत्	देखता था/देखती थी	saw
अभक्षयत्	खाया/खायी	ate
चिन्तयित्वा	सोचकर	after deep thought
प्रतीकारम्	बदला	revenge
सद्व्यवहर्तव्यम्	अच्छा व्यवहार करना चाहिए	one should act good
सुखैषिणा	सुख चाहने वाले के द्वारा	by pleasure

 

 

अभ्यासः

1- उच्चारणं कुरूत-

यत्र          यदा           अपि            अहर्निशम्

तत्र          तदा           अद्य            अधुना

कुत्र          कदा          श्वः                 एव

अत्र          एकदा        हा्ः                  कुतः

अन्यत्र     च              प्रातः              सायम्

 

2- मंजूषात्ः उचितम् अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत-

(अद्य, अपि, प्रातः, कदा, सर्वदा, अधुना)

  क- प्रातः भ्रमणं स्वास्थ्याय भवति।

  ख- सर्वदा सत्यं वद।

  ग- त्वं कदा मातुलगृहं गमिष्यसि?

  घ- दिनेशः विद्यालयं गच्छति, अहम् अपि तेन सह गच्छामि।

  ड- अधुना विज्ञानस्य  युगः अस्ति।

  च- अद्य रविवासरः अस्ति।

 

3- अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरं लिखत-

(क) श्रृगालस्य मित्रं कः आसीत्?

उत्तर- श्रृगालस्य मित्रं बकः आसीत्।

 

(ख) स्थालीतः कः भोजनं न अखादत्?

उत्तर- स्थालीतः बकः भोजनं न अखादत्।

 

(ग) बकः शृगालाय भोजने किम् अयच्छत्?

उत्तर- बकः शृगालाय भोजने क्षीरोदनम् अयच्छत्।

 

(घ) शृगालाय स्वभावः कीदृशः भवति?

उत्तर- शृगालाय स्वभावः कुटिलः भवति।  

 

4. कोष्ठकात् पदानि चित्वा अधोलिखितानां विलोमपदानि लिखत-

  (यथा-   शत्रुः – मित्रम् )

1)    सुखदम् -  दुखदम्

2)    दुर्व्यवहारः – सद्व्यवहारः

3)    शत्रुता – मित्रता

4)    सायम् - प्रातः

5)    अप्रसन्नः – प्रसन्नः

6)    असमर्थः -  समर्थः

             

5- मंजूषातः सुचितपदानि चित्वा कथां पूरयत-

मनोरथैः        पिपासितः         उपायम्            स्वल्पम्     पाषाणस्य             कार्याणि        उपरि                सन्तुष्टः           पातुम्             इतस्ततः      कुत्रापि

 

एकदा एकः काकः पिपासितः आसीत्। सः जलं पातुम् इतस्ततः अभ्रमत्। परं कुत्राणि जलं न प्राप्नोत्। अन्ते सः एकं घटम् अपश्यत्। घटे स्वल्पं जलम् आसीत्। अतः सः जलम् पातुम् असमर्थः अभवत्। सः एकम् उपायम् अचिन्तयत्। सः पाषाणस्य  खण्डानि घटे अक्षिपत्। एवं क्रमेण घटस्य जलम् उपरि आगच्छत्। काकः जलं पीत्वा संतुष्टः अभवत्। परिश्रमेण एव कार्याणि सिध्यन्ति न तु मनोरथैः।

 

6- तत्समशब्दान् लिखत-

   यथा  -  सियार ->   शृगालः

कौआ  -  काकः

मक्खी -  मक्षिका

बन्दर  - वानरः

बगुला -  बकः

चोंच  -  चंचु

नाक  -  नासिका

 

I would like to thank Mrs. Manju Gautam for contributing all the chapters of Ruchira part-1 on this blog

Back to Table of Contents